ناباروری زنان؛ معرفی همه علل و درمان‌های متنوع ناباروری زنان
ناباروری زنان به عدم توانایی در باردار شدن پس از یک سال تلاش برای بارداری بدون استفاده از روش‌های پیشگیری اشاره دارد. برای زنانی که سن آن‌ها بالاتر از 35 سال است، این بازه زمانی به 6 ماه کاهش می‌یابد. طبق آمار، 20 درصد از زوج‌های ایرانی با مشکلاتی در راستای بچه‌دار شدن مواجه هستند، که در بسیاری از این موارد، درمان ناباروری می‌تواند امید به بارداری را به واقعیت تبدیل کند.
سیستم تولید مثل زنان از بخش‌های مختلفی شامل تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی و رحم تشکیل شده است که مشکلات در هر یک از این قسمت‌ها ممکن است به ناباروری منجر شود. با این حال، تا زمانی که یک زن حداقل 12 ماه رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشد و نتواند باردار شود، نمی‌توان به‌طور قطع از ناباروری صحبت کرد. بر اساس برخی تعاریف، در صورتی که یک زن دست‌کم سه بار در هفته رابطه جنسی داشته باشد و همچنان باردار نشود، می‌توان گفت که دچار ناباروری است.
ناباروری در زنان دلایل مختلفی دارد و اغلب نیاز به درمان‌های متعدد برای رسیدن به بارداری موفق دارد. اگر شما نیز با این مشکل روبه‌رو هستید و به دنبال اطلاعات دقیق‌تر و به‌روز در زمینه درمان ناباروری هستید، مطالعه مقالات تخصصی مجله بوران‌تک می‌تواند به شما کمک کند تا گام‌های مؤثری برای حل مشکل خود بردارید.
ناباروری زنان
ناباروری به معنای عدم امکان باردار شدن پس از حداقل یک سال رابطه محافظت نشده برای دختران جوان و 6 ماه برای زنان بالای 35 سال، است. همچنین اگر زنی چندین بار دچار سقط جنین شود، به آن نیز ناباروری می‌گویند.
ناباروری در حوزه زنان و زایمان می‌تواند ناشی از سن، مشکلات جسمی، مشکلات هورمونی، شیوه زندگی یا عوامل محیطی باشد. اغلب موارد ناباروری در زنان ناشی از مشکلات تولید تخمک است.
در نارسایی اولیه تخمدان، عملکرد تخمدان‌ها قبل از یائسگی طبیعی متوقف می‌شود. در سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، تخمدان‌ها ممکن است تخمک را به طور منظم یا سالم آزاد نکنند.
در حدود یک سوم مواقع، ناباروری به دلیل وجود مشکل در زن است. یک سوم مواقع مشکل از مرد است. گاهی اوقات هیچ دلیلی پیدا نمی‌شود.
آزمایش‌هایی وجود دارد که نشان دهد که آیا مشکل باروری دارید یا خیر. هنگامی که امکان یافتن علت وجود داشته باشد، درمان‌ها شاید شامل داروها، جراحی یا فناوری‌های کمک باروری باشند.
خوشبختانه، بسیاری از زوج‌هایی که به دلیل ناباروری درمان می‌شوند، می‌توانند بچه‌دار شوند. تشخیص علل ناباروری زنان می‌تواند دشوار باشد. بسته به علت ناباروری، درمان‌های زیادی وجود دارد. بسیاری از زوج‌های نابارور بدون درمان، بچه‌دار می‌شوند.
علائم ناباروری درزنان
علامت اصلی ناباروری، ناتوانی در باردار شدن است. سیکل قاعدگی خیلی طولانی (35 روز یا بیشتر)، خیلی کوتاه (کمتر از 21 روز)، نامنظم یا غایب می‌تواند به این معنی باشد که شما تخمک‌گذاری نمی‌کنید. ممکن است هیچ علامت یا نشانه دیگری وجود نداشته باشد.
چه زمانی باید برای درمان ناباروری زنان به پزشک مراجعه کرد؟
زمان درخواست کمک به سن شما بستگی دارد:
- تا سن 35 سالگی، اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که حداقل یک سال قبل از انجام آزمایش یا درمان اقدام به بارداری کنید
- اگر بین 35 تا 40 سال دارید، پس از 6 ماه تلاش، نگرانی‌های خود را با پزشک‌تان در میان بگذارید
- اگر بیش از 40 سال سن دارید، احتمالا پزشک آزمایش یا درمان را فورا پیشنهاد دهد
همچنین اگر شما یا همسرتان مشکلات باروری شناخته شده، سابقه قاعدگی نامنظم یا دردناک، بیماری التهابی لگن، سقط‌های مکرر، درمان سرطان یا اندومتریوز دارید، امکان دارد که پزشک شما بخواهد بلافاصله آزمایش یا درمان را آغاز کند.
علت ناباروری زنان
برای اینکه بارداری اتفاق بیفتد، هر مرحله از فرآیند تولیدمثل انسان باید به درستی انجام شود. مراحل این فرآیند عبارتند از:
- یکی از دو تخمدان، یک تخمک بالغ آزاد می‌کند
- تخمک توسط لوله فالوپ گرفته می‌شود
- اسپرم از دهانه رحم به سمت بالا رفته، از طریق رحم وارد لوله فالوپ می‌شود تا برای لقاح به تخمک برسد
- تخمک بارور شده از لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند
- تخمک بارور شده به داخل رحم می‌چسبد و رشد می‌کند
- در زنان، عوامل متعددی می‌توانند در هر مرحله‌ای این روند را مختل کنند
- ناباروری زنان در اثر یک یا چند عامل زیر ایجاد می‌شود
اختلالات تخمک‌گذاری
در این بیماری، تخمک‌گذاری به ندرت یا اصلا اتفاق نمی‌افتد و علت اکثر موارد، ناباروری است. مشکلات مربوط به تنظیم هورمون‌های تولیدمثل توسط هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز یا مشکلات در تخمدان می‌تواند باعث اختلال در تخمک‌گذاری شود.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
این عارضه باعث عدم تعادل هورمونی می‌شود که بر تخمک‌گذاری تاثیر می‌گذارد. PCOS با مقاومت به انسولین و چاقی، رشد غیرطبیعی مو در صورت یا بدن و آکنه همراه است. این شایع‌ترین علت ناباروری زنان است.
اختلال عملکرد هیپوتالاموس
دو هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز مسئول تحریک تخمک‌گذاری در هر ماه هستند:
هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه‌کننده (LH). استرس بیش از حد فیزیکی یا احساسی، وزن بسیار بالا یا بسیار پایین بدن، افزایش یا کاهش قابل توجه وزن می‌تواند تولید این هورمون‌ها را مختل کرده و بر تخمک‌گذاری تاثیر بگذارد.
پریودهای نامنظم یا نداشتن عادت ماهانه، شایع‌ترین علائم هستند.
نارسایی اولیه تخمدان
نارسایی اولیه یا زودرس تخمدان معمولا به دلیل پاسخ خودایمنی یا از دست دادن زودهنگام تخمک از تخمدان، احتمالا در نتیجه ژنتیک یا شیمی‌درمانی ایجاد می‌شود.
تخمدان در این حالت، دیگر تخمک تولید نمی‌کند و تولید استروژن را در زنان زیر 40 سال کاهش می‌دهد. پرولاکتین بیش از حد غده هیپوفیز می‌تواند باعث تولید بیش از حد پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی) شود که تولید استروژن را کاهش می‌دهد و می‌تواند باعث ناباروری شود.
این پدیده همچنین می‌تواند ناشی از داروهایی باشد که برای بیماری دیگری مصرف می‌کنید.
آسیب به لوله‌های فالوپ (ناباروری لوله‌ها)
لوله‌های فالوپ آسیب‌دیده یا مسدود شده مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌شوند یا مانع از عبور تخم بارور شده به داخل رحم می‌گردند. علل آسیب یا انسداد لوله فالوپ می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بیماری التهابی لگن، عفونت رحم و لوله های فالوپ به دلیل کلامیدیا، سوزاک یا سایر عفونت های مقاربتی
- جراحی قبلی در شکم یا لگن، از جمله جراحی برای حاملگی خارج از رحم، که در آن تخمک بارور شده در جایی غیر از رحم، معمولا در لوله فالوپ، کاشته می‌شود و رشد می‌کند
اندومتریوز
آندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی که معمولا در رحم رشد می‌کند، جای دیگری قرار می‌گیرد و در مکان‌های دیگر رشد می‌کند. این رشد بافت اضافی و برداشتن آن با جراحی می‌تواند باعث ایجاد اسکار شود که ممکن است لوله فالوپ را مسدود کند و از اتحاد تخمک و اسپرم جلوگیری کند.
آندومتریوز همچنین می‌تواند لانه‌گزینی تخمک بارور شده را مختل کند. به نظر می‌رسد که این وضعیت به روش‌های کمتر مستقیمی مانند آسیب به اسپرم یا تخمک بر باروری تاثیر می‌گذارد.
معضلات دهانه رحم
چندین معضل دهانه رحم می‌تواند در کاشت تخمک اختلال ایجاد کند یا خطر سقط جنین را افزایش دهد:
پولیپ‌ها یا تومورهای خوش خیم (فیبروم یا میوم) در رحم شایع هستند. برخی از آن‌ها می‌توانند لوله‌های فالوپ را مسدود کنند یا در لانه‌گزینی اختلال ایجاد کنند و بر باروری تاثیر بگذارند.
با این حال، بسیاری از زنانی که فیبروم یا پولیپ دارند باردار می‌شوند. مشکلات مربوط به رحم که از بدو تولد وجود دارد، مانند یک رحم غیرعادی، می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در باردار شدن یا ادامه بارداری سالم شود.
تنگی دهانه رحم و باریک شدن دهانه رحم می‌تواند ناشی از یک ناهنجاری ارثی یا آسیب به دهانه رحم باشد. گاهی اوقات دهانه رحم نمی‌تواند بهترین نوع مخاط را تولید کند تا به اسپرم اجازه دهد از طریق دهانه رحم به داخل رحم حرکت کند.
ناباروری بدون دلیل
در برخی موارد، علت ناباروری هرگز پیدا نمی‌شود. ترکیبی از چندین عامل جزئی در هر دو طرف می‌تواند باعث مشکلات باروری غیر قابل توضیح شود. اگرچه دریافت پاسخ مشخص خسته کننده است اما این مشکل می‌تواند با گذشت زمان خود را اصلاح کند. اما نباید درمان ناباروری را به تعویق بیندازید.
عوامل خطرساز در ارتباط با ناباروری زنان
برخی عوامل شاید شما را در معرض خطر ناباروری قرار دهند، از جمله:
رابطه سن و ناباروری زنان
کیفیت و کمیت تخمک‌های زنان با افزایش سن شروع به کاهش می‌کند. در اواسط دهه 30، سرعت از دست دادن فولیکول‌ها افزایش می‌یابد که منجر به تولید تخمک‌های کمتر و با کیفیت‌تر می‌شود. این امر، لقاح را دشوارتر می‌کند و خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن علاوه بر آسیب به دهانه رحم و لوله‌های فالوپ، خطر سقط جنین و حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد. همچنین تصور می‌شود که سیگار کشیدن، تخمدان‌ها را پیر می‌کند و تخمک‌های شما را زودتر از موعد تخلیه می‌کند. قبل از شروع درمان باروری سیگار را ترک کنید.
رابطه وزن و ناباروری زنان
اضافه وزن یا کمبود وزن قابل توجه، شاید بر تخمک‌گذاری تاثیر بگذارد. رسیدن به شاخص توده بدنی سالم (BMI) احتمالا دفعات تخمک‌گذاری و احتمال بارداری را افزایش دهد.
سابقه جنسی عفونت‌های مقاربتی
سابقه جنسی عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند به لوله‌های فالوپ آسیب برسانند. داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با چندین شریک، خطر ابتلا به عفونت‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد که احتمالا بعدا باعث مشکلات باروری شود.
رابطه الکل با ناباروری زنان
مصرف الکل می‌تواند باروری را کاهش دهد.
پیشگیری از ناباروری زنان
برای زنانی که به زودی یا در آینده باردار می‌شوند، این نکات امکان دارد که مفید باشند:
وزن سالم را حفظ کنید
زنان دارای اضافه وزن و کمبود وزن در معرض افزایش خطر اختلالات تخمک‌گذاری هستند. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، ورزش متوسط را انجام دهید. ورزش شدید و بیش از پنج ساعت در هفته با کاهش تخمک‌گذاری همراه است.
سیگار کشیدن را ترک کنید
تنباکو اثرات منفی متعددی بر باروری و همچنین سلامت عمومی شما و سلامت جنین دارد. اگر سیگار می‌کشید و قصد بارداری دارید، همین الان آن را ترک کنید.
از الکل اجتناب کنید
مصرف زیاد الکل احتمال دارد که منجر به کاهش باروری شود. هر گونه مصرف الکل می‌تواند بر سلامت جنین در حال رشد تاثیر بگذارد. اگر قصد بارداری دارید، از مصرف الکل خودداری کنید و در دوران بارداری الکل ننوشید.
استرس را کاهش دهید
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استرس می‌تواند باعث شود زوج‌ها در درمان ناباروری نتایج ضعیف‌تری داشته باشند. سعی کنید قبل از اقدام به بارداری، استرس را در زندگی خود کاهش دهید.
درمان ناباروری زنان
- درمان دارویی برای مشکل تخمک‌گذاری یا تنبلی تخمدان
- تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui برای کمک به رفع مشکلات در دهانه رحم یا رسیدن اسپرم به لوله‌های رحم
- لقاح خارج از رحم یا ivf (تخمک‌ها پس از بارورر شدن توسط اسپرم در آزمایشگاه به رحم مادر منتقل می‌شوند)
- لاپاراسکوپی برای رفع مشکلات لوله‌های رحم
- هیستروسکوپی برای رفع مشکلات رحم مثل پولیپ و تومورهای فیبروئیدی یا رفع مشکلات لوله‌های رحم
- اهدا کردن تخمک در مواقعی که شخص دچار نارسایی تخمک است
- رحم جایگزین
آمپول درمان ناباروری زنان با نام گنادوتروپین نیز در زمره داروهای پرکاربرد ناباروری است.
آزمایش ناباروری زنان
- اسپرموگرام
- هیستروسالپنگوگرافی
- سونوگرافی واژینال
- بررسی ذخیره تخمدان
- سایر آزمایش‌های خونی (آزمایش TSH وPRL)
- سونوهیستروگرافی
- هیستروسکوپی
- لاپاروسکوپی
یادداشت پایانی
ناباروری به عنوان تلاش برای باردار شدن با رابطه جنسی مکرر و محافظت نشده برای حداقل یک سال اما بدون موفقیت تعریف می‌شود. ناباروری در حدود یک سوم مواقع ناشی از عوامل زنانه و هر دو عامل زنانه و مردانه در حدود یک سوم موارد است.
به طور کلی تعیین دلیل ناباروری زنان ساده نیست. علت یا ناشناخته است یا ترکیبی از عوامل مردانه و زنانه. اما با مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات ممکن است دلیل آن شناسایی و مشکل برطرف شود.